“Emir eri” dilimize nereden gelmiş diye merak edip tarihi kökenini araştırınca bazı etimoloji sitelerinde şu tanımla karşılaşıyorsunuz: “emirber” emir-taşıyan, orduda subaya hizmet eden ulak § Ar amr emir, buyruk + Fa bar getiren, taşıyan (https://www.etimolojiturkce.com/kelime/emireri). Peki, gerçek bu mu?
Bizim çağdaş dilcilerin arasında moda sayılır. Türkçe dedin mi ya Arapçaya bakacaksın ya Farsçaya… Evet, tarihte Türklerin yönetici kesiminin Farsça veya Arapçayı bir zaman ihya ettiği doğrudur. Hangisi olursa olsun, dili ilahi bir nimet saymak ne kadar tutturaklı (isabetli) ise Türkçe bir kelimenin göbek bağını çözmek için Arapçaya veya Farsçaya dayanmak o kadar tumturaklıdır. Bu da onlardan birisi heralde. “Emir eri” Farsçayla mı açıklanabilir?
Eskiçağın kaynaklarına bakılırsa, “emir eri”ndeki er kelimesinin Farsçayla alakası yoktur. Oradaki er Sumerceyle alakalıdır. Evet, hem askerlikte en alt rütbe için kullandığımız “er” hem emir erindeki “er” bize Sumerceden kalmıştır. Türkçeyle pek çok dil unsurunu paylaştığını gördüğümüz bu dilde er(e) 𒂊𒊑 “köle” veya “uşak” demektir. Pek bir benimsenen “emir kulu” tabiri bunun değişik bir biçimi olmalı. Nihayetinde her ikisi de kulluğu anlatır. Kulluk nedir, kölelikle ilgisi var mıdır bunu herkes bilir heralde.
Gelelim askerlikteki en alt rütbe olan “er”liğe… O da yine Sumercede erin 𒂟 demek. Muhtemelen emir erindeki “er.e” ile aynı kökten geliyor. Anlamı, nöbet askeri, askeri birlik veya insanlar demek (ePSD. 2022) Bektaşi fıkralarında sık gördüğümüz “ey erenler” ünlemi de kelimenin Sumercede geçen anlamlarından birisi olan “insanlar”a yorulmalıdır.
Oğuzhan ABA©I